Het pauperparadijs – Suzanna Jansen
Dit boek heeft geen complex plot, geen strakke spanningsboog en geen ontladende climax. Toch boeit Het pauperparadijs me, vijf generaties en twee eeuwen lang. Hoewel Suzanna Jansen de meeste van haar voorouders nooit heeft gekend, wekt ze hen overtuigend tot leven op haar pagina’s.
Jansens moeder is inmiddels de tachtig gepasseerd, ‘toch zijn de littekens van haar jeugd niet verdwenen. Je kunt merken dat ze zich nog altijd schaamt voor haar achtergrond. Ze reageert steevast fel in gesprekken over onrechtvaardigheid of over mensen met geld – voor haar zo ongeveer synoniem.’ De schrijfster had zich er al bij neergelegd dat ze nooit precies zou achterhalen wat daarachter stak, totdat ze bij haar ouders op zolder een bidprentje vond, met een naam die ze nooit eerder had gehoord.
Wat begint als een zoektocht naar de geschiedenis van haar familie, groeit uit tot een verslaglegging van armoede in Nederland. Jansens speurwerk brengt haar naar de bedelaarskolonie Veenhuizen, die ooit met idealistische bedoelingen door Johannes van den Bosch werd gesticht om het armoedeprobleem op te lossen door sloebers, paupers en landlopers in ruil voor kost en inwoning een heropvoeding aan te bieden met discipline en tucht.
Hoewel aanvankelijk ‘fatsoenlijke maar arme’ gezinnen uit grote steden werden uitgenodigd om vrijwilliger een nieuw bestaan in Drenthe op te bouwen, bleek de werkelijkheid weerbarstiger. Er was weinig interesse in een deportatie naar het onherbergzame platteland en wie eenmaal in de kolonie was beland, wist er zelden meer aan te ontkomen. Het gesticht voor ‘verpleegden’ werd gaandeweg steeds strenger om uiteindelijk te veranderen in een ‘penitentiaire inrichting’ voor gevangenen.
Op basis van brieven, akten en archieven reconstrueert Jansen de levensverhalen van haar voorouders door hun foto’s in te kleuren en hun drama’s in te beelden. Ze volgt hun voetsporen, bezoekt hun voormalige adressen en identificeert zich met haar personages. Soms gaat ze daar tamelijk ver in, door hun op basis van een beeltenis sympathieke eigenschappen of verzachtende omstandigheden toe te dichten, vooral wanneer de onthutsende feiten zich beginnen op te stapelen. Want het zijn niet enkel rooskleurige verhalen die ze opdiept uit de doofpot van haar verleden. De invloed van verpaupering en heropvoedingsexperimenten reikt zelfs tot aan het leven van de auteur.
Maar daar hoeft haar familie zich niet langer voor te schamen, integendeel. Mede dankzij haar persoonlijke betrokkenheid is dit debuut uitgegroeid tot een bestseller, die in het Duits en Spaans werd vertaald en zelfs als theatervoorstelling is uitgebracht. Successen die eens temeer getuigen van de ingrijpende en verregaande gevolgen van armoede in Nederland.
Het is de impact van de pauperthematiek die generaties later bij mij binnenkomt en wekenlang beklijft.
Deze recensie schreef ik voor YouBeDo, de online boekenwinkel waar je met elke aankoop bijdraagt aan je goede doel.